Diagnoza przetwarzania słuchowego – Tomatis

Uwaga to zdolność selekcjonowania i świadomego skupiania się na zewnętrznym bodźcu lub na jakiejś myśli. Jest to ogólny stan gotowości i czujności, który zapewnia układowi nerwowemu zdolność od odbioru każdego rodzaju informacji. Zaburzenia uwagi u dzieci lub dorosłych polegają na niemożności skoncentrowania się przez wystarczająco długi czas na zadaniu do wykonania, nawet jeżeli wymaga ono niewielkiego wysiłku intelektualnego i ma charakter rutynowy lub nie wnosi nic nowego (na przykład powtarzanie jakiegoś materiału lub przepisywanie tekstu).

Szczególnym aspektem uwagi jest jej podzielność, czyli zdolność do jednoczesnego skupienia się na kilku źródłach informacji lub zadaniach do wykonania. Jeżeli ten aspekt uwagi, bardzo wymagający pod względem poznawczym, nie działa prawidłowo, może to być dla ucznia źródłem przykrości lub frustracji.

Oprócz ogólnej stymulacji mózgu (czyli pobudzenia kory mózgowej) Metoda Tomatisa® może bardzo pozytywnie oddziaływać na uwagę selektywną. Metoda działa w oparciu o bramkowanie elektroniczne, które wywołuje kontrast dźwiękowy, mający nieustannie i w naturalny sposób zaskakiwać mózg.

Celem stymulacji jest ułatwienie mózgowi rozwijania automatycznych mechanizmów wykrywania zmian. Po odpowiednim przyswojeniu tych mechanizmów możemy dużo łatwiej selekcjonować przydatne informacje i decydować, które elementy mają drugorzędne znaczenie i można je pominąć.

Z tego względu Metoda Tomatisa® może być stosowana jako uzupełnienie metod wsparcia dla osób z zespołem deficytu uwagi z nadpobudliwością psychoruchową lub bez (ADHD/ADD).

Uczenie się to zespół mechanizmów, dzięki którym nabywamy umiejętności, zdobywamy wiedzę lub wykształcamy pewne automatyczne reakcje. Można je zdefiniować jako zdolność do zmiany zachowania w sposób spójny i trwały w reakcji na informację lub zdarzenie zewnętrzne. Proces uczenia się zależy więc od zdolności danej osoby do zmiany zachowania w zależności od doświadczeń. Istnieje wiele metod uczenia się: wykorzystanie mechanizmu nagrody, porażki, naśladowania, powtarzania, kreatywności itp. Niezależnie od metody uczenie się zakłada zdolność mózgu do nieustannej reorganizacji sieci neuronów w celu przyswojenia nowego zachowania i ułatwienia jego wykonania. To zjawisko nosi nazwę plastyczności mózgu. Właśnie plastyczność mózgu sprawia, że wtedy, gdy jakieś wydarzenie się powtórzy, reakcja na nie jest szybsza, precyzyjniejsza i bardziej intuicyjna.

Dzięki kontrastom dźwiękowym, które mają w naturalny sposób zaskakiwać mózg, Metoda Tomatisa® pozytywnie wpływa na plastyczność mózgu – pozwala mu wypracować mechanizmy wykrywania i analizy zmian. Można powiedzieć, że Metoda Tomatisa® ma charakter pedagogiczny, a jej celem jest nauka zwracania szczególnej uwagi na wydarzenia zewnętrzne i nowe. Ułatwia ona przyswajanie nowych informacji i pozwala uczniom poprawić zarówno kompetencje ogólne, jak i szkolne.

W ramach nauki szkolnej dziecko uczy się przede wszystkim na błędach. Choć popełnianie błędów jest czymś normalnym i koniecznym, żeby robić postępy, to jednak dłuższe utrzymywanie się pewnych konkretnych i regularnie popełnianych błędów sprawia, że mówimy o zaburzeniach uczenia się, w większości określanych przedrostkiem DYS- (dysleksja itd.).

Nie mają one żadnego związku z poziomem inteligencji, ale określają trudności dziecka pod względem prawidłowego funkcjonowania sieci neuronów lub pewnych obszarów mózgu. Celem Metody Tomatisa® jest właśnie umożliwienie dziecku stworzenia mechanizmów rekompensujących te trudności. Inaczej mówiąc, nie da się wyleczyć z zaburzeń uczenia się, ale można je obejść lub zrekompensować, umożliwiając mózgowi korzystanie z innych sieci neuronów. Na przykład w specyficznych zaburzeniach uczenia się dotyczących mowy, Metoda Tomatisa® ułatwia dekodowanie i analizę dźwięków, mogąc dzięki temu stanowić cenną pomoc w przypadku dysleksji, jako uzupełnienie terapii logopedycznej.

Dokładność, z jaką odbieramy i analizujemy dźwięki warunkuje naszą zdolność do ich powtórzenia. Dobrej jakości emisja głosu wymaga prawidłowego słuchania samego siebie, czyli możliwości właściwego odbioru jakości, natężenia i precyzji własnego głosu.

Dźwięk naszego własnego głosu przekazywany jest do ucha przede wszystkim przez drgania kości czaszki, czyli za pomocą przewodnictwa kostnego. Przeciwstawiamy je przewodnictwu powietrznemu, czyli dźwiękom docierającym do nas z zewnątrz przez przewód słuchowy. Dźwięk analizowany jest przez mózg, który w reakcji wydaje polecenie odpowiedniego dostosowania wydawanego przez nas dźwięku. Czyli między uchem, mózgiem i głosem odbywa się ciągła wzajemna wymiana informacji. Na tym właśnie polega naturalne słuchowo-głosowe sprzężenie zwrotne. Gdy występują w nim zakłócenia, na ogół z przyczyn emocjonalnych lub poznawczych, wówczas zaburzeniu ulega uwaga słuchowa i w następstwie tego – głos. Może to wpłynąć na rytm, barwę lub natężenie głosu.

Potencjalne skutki takiej sytuacji to: niechęć do komunikowania się z innymi, do zabierania głosu, brak płynności wypowiedzi, brak precyzji w artykulacji, nierówna barwa głosu, czyli głos zbyt wysoki, głuchy albo nosowy; brak ekspresji w głosie lub utrata kontroli nad jego natężeniem.

Aktywna praca nad słuchowo-głosowym sprzężeniem zwrotnym w przewodnictwie kostnym i powietrznym w Metodzie Tomatisa® ma na celu odtworzenie prawidłowego funkcjonowania połączenia między mózgiem, uchem i głosem.

Ponieważ Metoda Tomatisa oddziałuje na połączenie ucho-głos-mózg, jest również pomocna w przypadku osób, u których występują opóźnienia w rozwoju mowy. Mowa to złożony ciąg artykułowanych dźwięków, wypowiadanych w pewnym szczególnym rytmie, wynikającym z częstotliwości i czasu wydawanego dźwięku oraz jego natężenia. Rytm języka wyznaczają akcenty toniczne w nagłosie słów oraz samogłoski długie. Umiejętność mówienia zależy od zdolności do świadomego posługiwania się dźwiękami. Zdolność tę nazywamy świadomością fonologiczną. Brak świadomości fonologicznej to trudność w odbiorze dźwięków mowy, a zatem również w posługiwaniu się nimi.

Przetwarzając głos w czasie rzeczywistym i przekazując go mówiącemu drogą kostną i powietrzną, Metoda Tomatisa® ułatwia odbiór podstawowych dźwięków mowy i może być pomocna w przypadku dzieci z zaburzeniami mowy, jako uzupełnienie specjalistycznej terapii.

O ile dobrze wiemy, że do utrzymania dobrej formy fizycznej konieczny jest ruch, to nie zawsze zdajemy sobie sprawę z tego, że trzeba również dbać o mózg. Stymulacja mózgu za pomocą informacji sensorycznych podnosi nasz poziom energii i odpręża. Ponieważ wiemy, że w naszym ciele to właśnie ucho jest najważniejszym kanałem przesyłającym informacje sensoryczne, bez trudu zrozumiemy, jak ważną odgrywa rolę. Natomiast jeżeli mózg zastosuje mechanizm obronny, stymulacja może się okazać niewystarczająca. Mechanizm obronny może się pojawić wskutek jednorazowego, traumatycznego przeżycia, które można nazwać wstrząsem emocjonalnym. Mózg może również stworzyć mechanizm obronny stopniowo, jeżeli odbiera otoczenie jako agresywne. Dzieje się tak u osób, które muszą sobie poradzić z poważną zmianą tempa życia, ze zwiększeniem ciążącej na nich odpowiedzialności, utratą punktów odniesienia czy presją społeczną.

Metoda Tomatisa® oddziałuje na układ limbiczny (struktury podkorowe i niektóre części kory mózgowej), połączony z układem słuchowym. Układ limbiczny odpowiada między innymi za takie mechanizmy jak emocje, pamięć i uczenie się. Ponadto rolą znajdującego się w uchu wewnętrznym narządu nazywanego ślimakiem jest dynamizacja kory mózgowej. Dzięki oddziaływaniu na układ limbiczny i korę przedczołową Metoda Tomatisa® działa regulująco w przypadku zaburzeń emocjonalnych związanych z depresją i stanami lękowymi. Metoda Tomatisa® działa skutecznie również w przypadku regulowania stresu.

Ucho nie jest „jedynie” najważniejszym narządem zmysłów w ludzkim ciele. Jest także narządem ruchu. W uchu wewnętrznym znajduje się bowiem przedsionek, który informuje mózg o najmniejszym nawet ruchu ciała i w odpowiedzi otrzymuje od niego instrukcje. Przedsionek ma bardzo duże znaczenie dla motoryki i koordynacji. Przekazuje informacje sensoryczne i bezpośrednio wpływa (wraz z innymi częściami ciała) na motorykę, lateralizację, regulację napięcia mięśniowego i utrzymanie pionowej postawy ciała.

Trudności z motoryką i koordynacją mogą wynikać z problemów z przedsionkiem i wyrażać się opóźnieniami w umiejętnościach nabywanych w miarę rozwoju, jak chodzenie, bieganie, skakanie, wybijanie rytmu np. nogą czy palcem. Problemy z przedsionkiem mogą również przybierać postać zawrotów głowy, mdłości, trudności z utrzymaniem równowagi czy pionowej pozycji ciała itp.

Kładąc nacisk na przekazywanie dźwięków niskich i rytmicznych, Metoda Tomatisa® oddziałuje bezpośrednio na przedsionek i pozytywnie wpływa na motorykę, regulację napięcia mięśniowego i utrzymanie postawy pionowej. Ponadto oddziałuje w naturalny sposób na lateralizację słuchową, przyczyniając się do lepszej koordynacji ruchowej prawej i lewej strony.

Zaburzenia ze spektrum autyzmu przejawiają się między innymi trudnościami w interakcjach ze światem zewnętrznym, a szczególnie nieprawidłowościami w komunikacji społecznej. Zgodnie z jedną z aktualnych hipotez neurony lustrzane osób autystycznych nie są w stanie działać prawidłowo. Neurony lustrzane są rozproszone w różnych obszarach mózgu. Pełnią ważną funkcję, ponieważ aktywują obszary mózgu mające znaczenie dla ruchu i mowy, w chwilach, gdy jedynie obserwujemy sytuację, nie podejmując żadnych działań. Odgrywają istotną rolę w rozumieniu działań, zamiarów i emocji innych ludzi.

Pozwalają nam zaplanować ruch, przewidzieć jakieś doznanie i odczuwać empatię. Inaczej mówiąc, z jednej strony pomagają nam postawić się w położeniu innych osób, a z drugiej – zaplanować nasze działanie. Mają podstawowe znaczenie dla naszych codziennych interakcji społecznych, poczynając od odpowiedzenia uśmiechem na czyjś uśmiech po odczuwanie emocji innej osoby lub rozumienie jej działań.

Metoda Tomatisa® to swego rodzaju trening prognozowania. W fazie pasywnej słuchanie muzyki przetworzonej za pomocą specjalnych kontrastów sprawia, że mózg stara się znaleźć regularność rządzącą zmianami. W fazie aktywnej dźwięk wydawany przez mówiącego wraca do niego w postaci skorygowanej przez urządzenie. W reakcji na to dana osoba naturalnie dostosowuje swój głos do tego, co słyszy. W ten sposób bezpośrednio oddziałujemy na neurony lustrzane znajdujące się w obszarze, który odpowiada za wydawanie artykułowanych dźwięków. W ten sposób Metoda Tomatisa® może pomóc osobom z zaburzeniami cechującymi się opóźnieniem lub niewłaściwym rozwojem zdolności poznawczych, komunikacyjnych i zdolności do interakcji społecznych, które występują w przypadku zaburzeń ze spektrum autyzmu i powiązanych (zespół Aspergera, zaburzenia przetwarzania sensorycznego) albo zespołu Downa.

Dla specjalistów zajmujących się terapią tych zaburzeń Metoda Tomatisa® stanowi narzędzie o charakterze uzupełniającym, w żadnym wypadku nie roszcząc sobie pretensji do wyłączności.